Zjawiska Archeologiczne powiatu słupskiego

Tereny dzisiejszego powiatu słupskiego rozciągające się od okolic jeziora Wieko na zachodzie, jeziora Łebsko na wschodzie i okolic Kępie na południu były miejscem nieustającej kolonizacji ludzkiej od okresu mezolitu /środkowa epoka kamienia/, po czasy dzisiejsze. Pierwszymi mieszkańcami ziemi słupskiej były grupy ludzi przemieszczające się za wędrującymi na północ stadami reniferów, tzw. Łowcy Reniferów. Zakładali oni swoje obozowiska najczęściej na wydmach, wzdłuż rzek, nad jeziorami i na torfowiskach. Podstawą ich utrzymania było łowiectwo, rybołówstwo i zbieractwo. Ich obozy znane są między innymi z takich miejscowości jak Rowy, Czołpino i Smołdzino.

Wraz z ocieplanie się klimatu, a co za tym idzie ze znacznymi zmianami środowiskowymi na tereny Pomorza, w tym i na ziemie słupską zaczęły docierać nowe grupy ludności prowadzące osiadły tryb życia. Była to ludność neolityczna. Grupy tej ludności w odróżnieniu od poprzedzającej je ludności mezolitycznej, stały na wyższym stopniu rozwoju kulturowego. Uprawiali rolę, hodowali zwierzęta domowe /świnie, owce, kozy/, a także, chociaż podstawowym surowcem wytwórczym był jeszcze krzemień i kamień, potrafili wytwarzać naczynia gliniane. Mimo, że pierwsze grupy ludności neolitycznej dotarły na teren Pomorza już około 4200 lat p.n.e., to tereny naszego powiatu zostały opanowane przez nią dopiero w II środkowym okresie neolitu, tj. około 3500 lat p.n.e. Były to grupy ludności kultury pucharów lejkowatych /KPL/, która rozwinęła się szczególnie na terenach dzisiejszych północnych Niemiec i Dani. Cechą charakterystyczną kultury pucharów lejkowatych były kamienne grobowce tzw. megality znane na naszym terenie z miejscowości Dąbrówno, Potęgowo i Łupawa.

Obok ludności kultury pucharów lejkowatych tereny Pomorza były kolonizowane przez ludność kultur amfor kulistych /KAK/. Nazwa tej kultury pochodzi od charakterystycznych naczyń tzw. amfor kulistych. Z tego okresu pochodzi cmentarzysko w Zagórkach.

Pod koniec neolitu nastąpiło załamanie się ciepłego i wilgotnego klimatu bałtyckiego, w jego miejsce pojawił się klimat subborealny, bardziej chłodny i suchy. Dotychczasowa gospodarka kopieniacza załamała się, a na tereny zajmowane dotąd przez ludność kultur pucharów lejkowatych i kultur amfor kulistych zaczęły przybywać prymitywne ludy z północy, budujące swoje obozowiska na wydmach. Była to ludność określana mianem kultury ceramiki grzebykowe - dołkowej. Z tego okresu pochodzi obozowisko w Rowach. Stepowienie i ochłodzenie klimatu spowodowało też przybycie na tereny powiatu słupskiego ludności typowo pasterskich prowadzących nomadyczny tryb życia. Była to ludność związana z kręgiem kultury ceramiki sznurowej /KCSz/. Ludność ta zamieszkiwała tereny piaszczyste, a znana jest ze stanowisk między innymi Wieliszewa i Krępy.

Około 1700 roku p.n.e. na tereny Pomorza przybywały kolejne grupy ludności, które w stosunku do poprzedników opanowały nową umiejętność - metalurgię brązową. Pierwszą kulturą brązową, jaka pojawiła się na ziemi słupskiej była kultura unietycka znana ze stanowisk między innymi w Mianowicach i Rębowie. Ludność tej kultury prowadziła gospodarkę pasterską oraz żarową uprawę roli, którą wspomagały łowiectwo, rybołówstwo i zbieractwo. Z tego okresu znane są pierwsze tzw. skarby brązowe zawierające ozdoby i broń wykonaną z brązu.

W II okresie epoki brązu tj. około 1450 1200 r. p.n.e. na terenach naszego powiatu ze zlepka kultury unietyckiej, kultury grabsko-śmiardowskiej i iwieńskiej powstała kultura przedłużycka. Stanowiska tej kultury wiązały się z występowaniem charakterystycznego obrządku pogrzebowego. Ludność tej kultury budowała cmentarzyska kurhanowe, w których typową forma grobów były usypane z ziemi kurhany, wewnątrz których znajdowały się kamienne konstrukcje. Podstawą gospodarki ludności kultury przedłużyckiej było pasterstwo. Znamy ją ze stanowisk w Borzęcinie, Siodłanie, Dąbrównie i Dębinie.

W III okresie epoki brązu tj. około 1200 r. p.n.e. w wyniku procesów zachodzących wśród ludności zamieszkującej tereny między Odrą i Wisła, powstała nowa kultura zwana łużycką. Podstawę jej gospodarki stanowiła żarowa uprawa roli i chów zwierząt uzupełniany zbieractwem, łowiectwem i rybołówstwem. Ludność tej kultury osiągnęła także wysoki poziom w metalurgii brązowej i garncarstwie. Dominującą i charakterystyczną formą pochówku były płaskie pola popielnicowe. Na terenie naszego powiatu z tego okresu znane są stanowiska między innymi z Żelek, Witkowa i wsi Siodłonie.

Po upadku kultury łużyckiej na terenach Pomorza rozwinęła się kultura pomorska. Cechami, które decydowały o odmiennym obliczu tej kultury były specyficzne elementy obrządku pogrzebowego. Typowy był zwłaszcza pochówek w skrzyni zbudowanej z kamiennych płyt lub wzniesionych głazów. Większość grobów skrzynkowych to pochówki zbiorowe, w których liczba popielnic w jednym grobie dochodziła niekiedy nawet do 30. Szczególnie charakterystyczne dla omawianej kultury są popielnice zdobione w górnej części wyobrażeniem twarzy zwane popielnicami twarzowymi. Podstawą utrzymania ludności kultury pomorskiej była uprawa ziemi połączona z chowem zwierząt domowych. Na terenie naszego powiatu znana jest ze stanowisk między innymi w Ruszycach i Łysomiczkach.

Pomiędzy 120 rokiem p.n.e., a rokiem 375 n.e. na ziemiach Pomorza dokonały się dalsze bardzo poważne zmiany zarówno w strukturze kulturowej, jak i społecznej ówczesnej ludności. Około O r.n.e. na tereny Pomorza przybywały z półwyspu skandynawskiego plemiona gockie, które tworzyły tzw. kulturę wielbarską. Charakterystyczne dla tej kultury były grupy cmentarzy birytualnych odznaczających się występowaniem kurhanów i kręgów kamiennych oraz grobów z pionowo ustawionych głazów. Kultura ta znana jest na terenie naszego powiatu ze stanowisk w Swołowie, Słupsku i Witkowie.

Na mapie zostały zaznaczone symbolami określone kultury, cmentarzyska i obozowiska znane z badań archeologicznych prowadzonych na terenie powiatu słupskiego. Ziemia kryje jeszcze wiele tajemnic, które czekają na odkrycie.

(Informacja na podstawie publikacji autorstwa Marzenny Mazur i Henryka Soi pt.:  Ziemia słupska - dzieje i kultura: objaśnienia do mapy etnograficzno-historycznej powiatu słupskiego, Słupsk, 2003)